शिवसदन तयार
आर. सी. सी. बायोगॅस प्लांट

जनावरांचे व माणसांचे मलमुत्र, कोंबड्यांची विष्ठा, शिजऊन खराब झालेले अन्न, खरकटे, किंवा कुजणारा कोणताही सेंद्रीय पदार्थ हवा विरहीत ठिकाणी कुजल्यास मिथेन व कार्बनडाय-ऑक्साईड यांचे मिश्रण असलेला ज्वालाग्रही बायोगॅस तयार होतो. नळावाटे वाहून नेऊन त्याचा उपयोग स्वयंपाकासाठी करता येतो.

बायोगॅस प्लांटमध्ये ऑक्सिजनच्या अभावी जनावरांच्या शेणाचे विघटन झाल्यामुळे बायोगॅस ( मिथेन वायू ) तयार होतो. हा बायोगॅस स्वच्छ आहे, त्यामुळे शेतकऱ्यांचे घर, घरातील वस्तू, स्वयंपाकघरातील भांडी स्वच्छ राहतात. सरपण गोळा करण्यासाठी महिलांचे प्रयत्न वाचतात . शौचालये बायोगॅस प्लांटला जोडलेली असल्याने गॅस्ट्रो, कॉलरा, कावीळ, टायफॉइड, पोलिओ या रोगजंतूंचा नाश होऊ शकतो . वातावरण स्वच्छ राहते. बायोगॅस प्लांटमधून बाहेर पडणाऱ्या रबडीमध्ये पोषक आणि पूरक घटक असतात ज्याचा वापर उत्तम दर्जाचे सेंद्रिय खत म्हणून केला जातो.

शेतकऱ्यांच्या घरात ‘चूल ‘ सतत चालू असते आणि स्त्रिया सतत फुंकून-फुंकून थकल्या जातात. खोलीत धुराचे लोट पसरले जातात. छत आणि भिंत काळी पडते. घरातील वस्तूही काळ्या होतात. याशिवाय महिलांच्या डोळ्यांना त्रास होतो. त्यातून आरोग्याच्या समस्या निर्माण होतात. घर नेहमी धुरकट वासाने भरलेले असते. अशा वातावरणात तुम्हाला कधीही फ्रेश वाटणार नाही. महिलांना त्यांचे घर स्वच्छ करण्यासाठी बरेच प्रयत्न करावे लागतात. त्यामुळे घरी बायोगॅस प्लांट असणे गरजेचे आहे . बायोगॅसमुळे घराचे हे चित्र बदलते. धुराचा प्रश्नच उरत नाही. तुम्हाला फक्त बर्नरजवळ काडीपेटीतील काडी पेटवावी लागेल आणि स्वयंपाकासाठी निळीशार ज्योत मिळेल

प्लांटच्या स्थापनेसाठी लागणारी जड उत्पादने आणि क्रेन ट्रकमध्ये लोड करून खड्ड्यात नेली जाणे आवश्यक असल्याने, ज्या ठिकाणी प्लांट बसवला जाईल तेथे रस्ता तयार करणे ही शेतकऱ्यांची जबाबदारी आहे. क्रेनच्या साह्याने प्लांट बांधला जात असताना, मार्गात वीज, टेलिफोन, तारा, झाडाच्या फांद्या इत्यादी काही अडथळे असल्यास, शेतकऱ्याने स्वखर्चाने ते दूर केले पाहिजेत जेणेकरून क्रेन परत जाऊ शकेल. आणि पुढे अडचणीशिवाय. संस्थेची क्रेन अकार्यक्षम असल्यास, ग्राहकाने जेसीबी हायड्राच्या खर्चावर उभारणीसाठी पर्यायी उपाय ऑफर करणे आवश्यक आहे.

प्लांट भरण्यासाठी एकाच वेळी पुरेसे शेण मिळणे अशक्य असल्याने शिवसदनद्वारे प्लांट कधी बांधला जाईल आणि शेणाचा साठा केव्हा होईल याचा अंदाज ग्राहकांनी घ्यावा. उपलब्ध शेणाचा ढीग प्लॅस्टिकच्या कागदावर ठेवावा जेणेकरून त्यात छोटे दगड, माती, रबर मिसळणार नाहीत. शिवाय, थंडीमुळे कुजणे आणि कोरडे होऊ नये म्हणून शेण किल्टनने झाकून त्यावर हलकेच पाणी शिंपडावे. संस्था बायोगॅस प्लांट व्यतिरिक्त 15 मीटर लांबीची गॅस पाइपलाइन आणि डबल बर्नर शेगडी देखील प्रदान करते. अधिक पाईपची आवश्यकता असल्यास, ग्राहकाने स्वखर्चाने आणणे आवश्यक आहे.

ग्राहकाने बायोगॅस प्लांट उभारल्यानंतर त्याच्या बाजूचा भाग लगेच साफ करणे आवश्यक आहे. असे न केल्यास, जमिनीतील किंवा वरचे पाणी खड्ड्यात जमा झाल्यास बायोगॅस प्रकल्प कोसळण्याचा धोका असतो. बायोगॅस प्लांट अयशस्वी झाल्यास, तो पुन्हा सुरू करण्यासाठी ग्राहकाला मोठी किंमत मोजावी लागेल. शिवाय, अशी सरळ करणारी वनस्पती योग्य प्रकारे कार्य करेल याची शाश्वती नाही. परिणामी, आर्थिक नुकसान होण्यापेक्षा, खरेदीदाराने तातडीने बाजूचा बारीक कचरा भरावा. साईड भरताना मोठमोठे दगड जाणार नाहीत याची काळजी ग्राहकांनी घेणे गरजेचे आहे. भरावात असे मोठे दगड ठेवल्यास ते झाडावर आदळू शकतात आणि झाडाच्या पाईपला तडे जाऊ शकतात. भरावासाठी जेसीबी वापरल्यास झाडाला इजा होणार नाही याची काळजी घ्यावी. अन्यथा, प्लांटचे RCC पाईप्स एकाच्या वर एक ढीग घसरतील आणि गॅस गळतीस कारणीभूत होतील, ज्याचे निराकरण करणे ग्राहकाला परवडणार नाही, त्यामुळे ग्राहकाने सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे.

हॉटेल, धाबा, खानावळ, मंगल कार्यालये धार्मिक स्थळे इत्यादी ठिकाणाहुन ताटात /   प्लेटमधे शिल्लक राहीलेले खरकटे तसेच शिजवून खराब झालेले, की जे पुन्हा लोकांना खाण्यासाठी देता येत नाही असे शिल्लक राहीलेले अन्न काय करावयाचे, कोठे टाकावयाचे असा एक मोठा प्रश्र्न व्यावसायिकांच्या पुढे निर्माण झाला आहे. या खराब झालेल्या अन्नाचे काय करता येईल याचा विचार करून शिवसदनने त्याचा उर्जा निर्मितीमध्ये उपयोग करण्याचे ठरविले. त्यानुसार खरकट्या व शिजवून वाया गेलेल्या अन्नपदार्थावर चालणारा बायोगॅस प्लांट शिवसदनने उत्पादनात घेतला. सदरचे बायोगॅस प्लांट आता हॉटेल, धाबे, खानावळी, मंगल कार्यालये इत्यादी ठिकाणी उत्तम प्रकारे चालू आहेत.

शेतकऱ्यांच्या घरात चुल पेटलेली असते, परंतू घरातील स्त्रिया चुलीत फुंकून – फुंकून बेजार होतात. साऱ्या घरभर धुरच धुर. धुरामुळे भांडी काळी होणे, कपडे धुरकटणेे, भिंती काळवंडणे आणि स्त्रियांच्या डोळ्याला होणारा त्रास वेगळाच. शिवसदनचा बायोगॅस शेतकऱ्यांच्या घरी बसविल्यास वरील सर्व बाबींपासून सुटका होणारच. त्याचबरोबर या संयंत्राला संडास (स्वच्छतागृह) जोडल्यास मानवी मलमुत्रापासून जादा गॅस तर मिळेलच, शिवाय मलमुत्रातून विसर्जित होणारे साथीच्या रोगांचे जिवाणू संयंत्रामधे ऑक्सीजनविरहीत जागेत कुजल्याने नष्ट होण्यास मदत होवू शकते. खर्चिक औषध घेऊन रोग बरा करण्यापेक्षा रोगाचे मुळ नष्ट करणे कधीही किफायतशीर !
बायोगॅस संयंत्रामधून बाहेर पडणारी रबडी हे एक उत्तम सेंद्रीय खत आहे. ही रबडी कंपोस्टच्या खड्ड्यामध्ये सोडून त्यामधे रानातला काडीकचरा, जनावरांचे दावणीतला (गोठ्यातला) खराब झालेला चारा मिसळला तर त्याचे उत्तम प्रतीचे शेतकऱ्याला सेंद्रीय खत मिळेल. अशा पध्दतीने एका जनावराचे मलमुत्रापासून वर्षाकाठी – जवळ-जवळ पंचवीस एक बैलगाड्या भरेल एवढे खत तयार करता येईल. म्हणजे घरच्या घरी खताचा कारखानाच होईल. पैशात हिशोब करावयाचा झाल्यास एका जनावराचे मागे वर्षाकाठी रुपये 5,000/- इतक्या किंमतीचा गॅस आणि रुपये 10,000/- इतक्या किंमतीचे खत मिळवता येईल. हल्ली ग्रामीण भागामध्ये एलपीजी गॅसचा पुरवठा होऊ लागला आहे. परंतु त्याच्या किंमती परवडणे शक्य नाही. तसेच हा गॅस देखील जसे भविष्यात पेट्रोल, डिजेल, कोळसा इत्यादींचा जमीनीतील साठा कमी कमी होत असल्याने उपलब्ध होणे कठीण आहे. तसेच गॅसचेदेखील होणार, कारण तोही जमीनीतूनच काढला जातो आहे. तसेच सरपणासाठी होणारी वृक्षतोड थांबेल म्हणजे खऱ्या अर्थाने कुऱ्हाड बंदी होईल. रासायनिक खताचा वापर कमी होऊन सेंद्रीय खताचा वापर करुन अन्नधान्य, भाजीपाला पिकवला जाईल. असे एक ना अनेक फायदे बायोगॅस संयंत्रामुळे मिळणार आहेत.
बायोगॅस संयंत्रासाठी लागणारा आवश्यक तो खड्डा तयार असल्यास शिवसदनकडून क्रेनच्या सहाय्याने बायोगॅस संयंत्राची उभारणी एक दिवसात करण्यात येते. त्यामुळे अन्य प्रकारची संयंत्रे बांधकाम पध्दतीने बांधावयाची झाल्यास विट, वाळू, खडी, सिमेंट इत्यादी कच्चा-पक्का माल गोळा करणे व कुशल गवंडी/कारागीरांकडून काम करुन घेणे यामध्ये शेतकऱ्यांचा जो वेळ व श्रम खर्ची पडतात तेही वाचविता येईल.

शिवसदनच्या तयार आर.सी.सी. बायोगॅसप्लांटला दुरुस्ती खर्च जवळ जवळ नाहीच परंतु आर.सी.सी. भागाशिवाय जे इतर उत्पादकांनी तयार केलेले मटेरीयल उदा. शेगडी, त्याचे कॉक, बर्नर, गॅस पाईप इत्यादी पार्ट सततच्या वापरामुळे खराब होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. तसे झाल्यास ते स्थानिक प्लंबर कडून दुरुस्त करुन घेणे योग्य ठरेल. अथवा संस्थेकडे घेऊन आल्यास योग्य खर्चामधे ते दुरुस्त करून देण्यात येईल